De saxe rät stam ut de rómige rät, de rät fun dí olde rómers. In de Róme Land et had entbugt sik tau de beregene welte rät. De énste sríwige fating war in de geset fun twelf tofels (293 n.R.). Et entbugte sik wítär don öwer fíle járhunes. De samele dú fun keiser Justitian werte ferfatet in de Osteróme Land (Corpus iuris, 1283 – 1287 n.R.).
De olderóme rät fun geset fun twelf tofels stá räteshé up de glíke stuf met de germáne rät. Twé folkes haden datetíd glíke weltismus un öwerbúge ferholdes. In de fulge tíd dí twé rätes wítär entbugten sik in fulig ünershéde artes.
De rät ärshin trent fun dí selwége lewe berékes. Tau dí räte selwers is nit bewétet, dat sei fulgen unbewét bestimte normes. Dite alméne normes wirken hú en wéwige räte samfóg, awer sei ale wern gesetebukt nit. In de berék fun de bedemod dor sin uträtige bininges, welke enttreken sik fun en rätige rúling dörwei fun de selwige fríheit. Welke entshédes fun dí elkéners wern dút in de selwige berék, líg in jüme geräte taxes. Bi betrekes, welke inholden geldige fersulheites or bi welke bestimte dúinges wern öwerénkumt, de räte sék is helpeful. Belöfte anrätes ut sóarte bininges sulen sin dörsetkun alsó öwer de rät un sín örnsels. De rätige rúling ümfat dorbi blót alméne fals, welke künen taudräp för fíle elkéners.
De ópige rät (ius publicum) un de selwége (ius privatum) rät waren trent sharp funénand bi dí rómers. Elke doch dí rómige räte keners hersnakten minblót óperäte ferholdes. De rómige stát státe öwer de selwége rät, welke kunte ferörn öwer dí börgers un jüme rätes na sike tax. In de warkiste swenshap dí elkéners heben fílär rätes fun selwe bestim as in de olde Róm. De saxe ópige rät drup grun sik.
Na de rómige weltismu en selwer war frí, welke ünerstáte nit éne óman un dorüm dúte sike andús égeferanword. He löfte sin nit éne knojer. Elke doch his fríheit bedüdete nit de begren fun státige ingrípes. Dí rómers gisten, dat et wür líg in de státe belang, wen dí lüd fertruten sik kunst up de swing fun dí elkéners. Dorüm de stát ärlöfte fíl fríheit tau sike börgers. Fun his pow he dúte benüt betrekig min.